Ter informatie, dit is een kopie van een oude webpagina. Niet alle linkjes werken meer.
Ook leuk om te lezen:
Auteur: Jan de Graaf
Onder het motto 'Kwaliteit van leven' stond onlangs tijdens de drukbezochte Nationale Milieudag 2014 bij het RIVM gezondheidsbevordering centraal. Een terechte keuze, aldus voormalig Tweede Kamerlid Jolande Sap, één van de hoofdsprekers. "Bij het enkel bestrijden van ziektes ben je in feite al te laat bezig. Zowel voor de persoon in kwestie als in financiële zin. We moeten voorkomen dat er problemen ontstaan".
"Ik ben trots op deze editie van de Nationale Milieudag", sprak dagvoorzitter Vera Dalm in haar openingswoord. "Milieu is ooit begonnen met gezondheid, maar we zijn er van afgedwaald. Daar komen we vandaag op terug en terecht."
Jolande Sap, voorzitter van medeorganisator NPHF federatie voor gezondheid, benadrukte dat er veel te winnen valt indien organisaties op het gebied van gezondheidszorg en het milieu intensiever optrekken. "Dit is hard nodig. Ik schrik ieder jaar weer als ik zie hoeveel mensen er overlijden aan milieugerelateerde ziektes. Wereldwijd zijn in 2012 alleen al 7 miljoen mensen gestorven als gevolg van luchtverontreiniging. Het aantal verkeersdoden bedroeg in hetzelfde jaar 1,5 miljoen, maar staat veel meer op het netvlies van politici".
"Gezondheid is een zeer belangrijke drijfveer voor het milieubeleid", aldus Marcel van Raaij, directeur Milieu & Veiligheid bij het RIVM. Tegelijkertijd kan dit lastige keuzes opleveren. "Steken we bijvoorbeeld ons geld in het oplossen van de laatste tiende procent boven de norm of aan het meer in de breedte bereiken van gezondheidswinst?" Van Raaij memoreerde dat sinds het eerste Nationaal Milieubeleidsplan de Nederlandse lucht niet alleen schoner is geworden, maar dat dit ook veel innovatie heeft opgeleverd. "Die kennis kunnen we voorkopen." Tegelijkertijd is er geen reden om achterover te leunen. "Er valt nog veel te doen".
Hoe valt gezondheid integraal mee te nemen in het beleid? "Om die vraag te beantwoorden is een heel andere insteek van gezondheid nodig", hield Machteld Huber, onderzoeker bij het Louis Bolk Instituut en van oorsprong huisarts, haar publiek voor. Volgens Huber gaat het erom systemen te leren creëren die een natuurlijke balans bevorderen. "Dus van gefocust op details naar een systeembenadering." Daarbij komt ook de vraag om de hoek kijken wat we onder gezondheid verstaan. In de ogen van Huber is dit in ieder geval meer dan ziektebestrijding. "Gezondheid is een toestand van compleet welbevinden." Maar zij plaatste hier direct een kanttekening bij. "Dat lijkt heel mooi, maar is in de praktijk niet praktisch. Met een complete toestand kun je niet werken, dat is niet te meten".
Leidt een betere leefomgeving tot een betere gezondheid? Die vraag stond centraal in de inleiding van Karien Stronks, hoogleraar Sociale Geneeskunde aan het AMC/UvA. Onderzoek van haar in krachtwijken maakt duidelijk dat die vraag weliswaar niet zo gemakkelijk is te beantwoorden, maar een ding staat volgens haar buiten kijf. "Ieder stapje om de maatschappelijke ladder levert een betere gezondheid".
Naast een groot aantal workshops, konden de ruim 200 bezoekers van de Nationale Milieudag 2014 deelnemen aan TEDx-pitches, korte debatsessies, in kleine kring. De sprekers kregen plenair vijf minuten de kans om het publiek warm te maken voor hun sessie.
V.l.n.r. Vera Dalm, Hugo Backx, Mario Bakker, Pi de Bruijn, Goriska van Cooten, Hans Huijbers en Marijke Orthel
Afsluitend onderdeel van de Nationale Milieudag vormde een Lagerhuisdebat. Onder leiding van dagvoorzitter Vera Dalm kon men zich voor of tegen een aantal scherp geformuleerde stellingen keren. Door ‘over te lopen’ kon men naar aanleiding van de gevoerde discussie van standpunt wisselen.
Download de stellingen (niet meer beschikbaar)
Milieufotograaf Michiel Wijnbergh heeft van de Nationale Milieudag 2014 een foto-impressie gemaakt. Niet alleen van het plenaire ochtenddeel, maar ook van de workshops, de wandelgangen en het afsluitende Lagerhuisdebat onder leiding van VVM-voorzitter Vera Dalm. Bekijk ze allemaal>>
Jolande Sap, voorzitter van medeorganisator NPHF federatie voor gezondheid, benadrukte tijdens de Nationale Milieudag 2014 dat er veel te winnen valt indien organisaties op het gebied van gezondheidszorg en het milieu intensiever optrekken. "Dit is hard nodig. Ik schrik ieder jaar weer als ik zie hoeveel mensen er overlijden aan milieugerelateerde ziektes. Wereldwijd zijn in 2012 alleen al 7 miljoen mensen gestorven als gevolg van luchtverontreiniging. Het aantal verkeersdoden bedroeg in hetzelfde jaar 1,5 miljoen, maar staat veel meer op het netvlies van politici."
Er moet volgens haar veel meer aandacht komen voor de gezondheidsaspecten van milieuvervuiling. "Wat velen het meest van waarde achten, hun gezondheid, wordt voortdurend ondermijnd." Om hieraan recht te doen, pleitte zij voor andere spelregels. "Er is een omslag nodig van het principe van nazorg naar voorzorg".
In deze transitie moeten de passie voor duurzaamheid en ondernemerschap hand in hand gaan. "Dus niet eerst rijk worden en dan goede dingen gaan doen, denk aan mensen als Bil Gates, maar van meet af aan die twee combineren." Het draagvlak voor een dergelijke transitie is volgens Sap nog nooit zo groot geweest als nu. "Steeds meer ondernemers willen het zelf gaan doen. Kleine, maar ook multinationals als Unilever. Maar gevestigde bedrijven, het peloton, weigeren in duurzaamheid te investeren en wentelen de negatieve aspecten van productie nog steeds af op de samenleving".
Versnellen om te komen tot een duurzame samenleving is de belangrijkste opgave waar we voor staan, hield Sap haar publiek voor. "Met elkaar moeten we veel meer tempo en massa maken om een gezonde toekomst voor de mens te realiseren. Dit betekent dat we het peloton in beweging moeten zien te krijgen." Daartoe moeten koplopers volgens haar nadrukkelijk van zich laten horen in het maatschappelijk debat en in de politieke arena. "Nu domineren vertegenwoordigers van de oude economie in de media." Ook zijn nieuwe maatstaven nodig om economische vooruitgang te meten. "Het bruto binnenlands product heeft zijn tijd gehad".
Zo was zij kritisch op het recente besluit van het Centraal Bureau voor Statistiek, dat in navolging van de Verenigde Naties en de Europese Unie heeft besloten om voortaan zelfs de toegevoegde waarde van illegale activiteiten zoals drugshandel en prostitutie integraal mee te nemen in het BBP. "In plaats daarvan moet het CBS in haar berekeningen het belang van gezondheid meenemen. En zo niet, dan kunnen we de sociale en ecologische effecten altijd als illegaal bestempelen, dan kan men er niet omheen".
Van belang is tot slot een positieve benadering, aldus Sap. "Om mensen mee te krijgen is het zeer belangrijk hen een droom voor te houden in plaats van een doemscenario. Stel dat Martin Luther King had geroepen 'I have a nightmare'? Verleiden vanuit verontwaardiging is dé manier om mensen mee te krijgen".
"Gezondheid is een zeer belangrijke drijfveer voor het milieubeleid", aldus Marcel van Raaij, directeur Milieu & Veiligheid bij het RIVM. Tegelijkertijd kan dit lastige keuzes opleveren. "Steken we bijvoorbeeld ons geld in het oplossen van de laatste tiende procent boven de norm of aan het meer in de breedte bereiken van gezondheidswinst?"
Van Raaij memoreerde dat sinds het eerste Nationaal Milieubeleidsplan de Nederlandse lucht niet alleen schoner is geworden, maar dat dit ook veel innovatie heeft opgeleverd. "Die kennis kunnen we voorkopen." Tegelijkertijd is er geen reden om achterover te leunen. "Er valt nog veel te doen. Zo voldoen we nog niet overal aan de internationale normen. Ook zijn niet alle normen in het milieubeleid gebaseerd op gezondheid. Of ze zijn een compromis tussen haalbaarheid en betaalbaarheid. En er zijn nog stoffen waar geen veilige doses voor bestaat en waarvoor slechts afspraken zijn te maken over het risico dat we acceptabel vinden".
Voldoen aan de norm zegt overigens niet dat er geen gezondheidseffecten zijn. "Fijn stof veroorzaakt in Nederland gemiddeld een levensduurverkorting van 1 jaar." Daarnaast komen er bij tijd en wijle nieuwe discussies op die de aandacht vestigen op nieuwe problemen die de gezondheid kunnen beïnvloeden. "Neem de gevolgen van medicijnresten en microplastics in water." Van Raaij maakte duidelijk dat aan de relatie tussen milieu en gezondheid forse financiële gevolgen heeft. "Circa 3,7% van de ziektekosten is te wijten aan milieuvervuiling".
Met het vizier op de toekomst refereerde Van Raaij aan de recente Kamerbrief van staatssecretaris Mansveld over de modernisering van het milieubeleid. "Hierin staat gezondheid centraal." Op zich is dit natuurlijk positief te noemen, mits dit voornemen handen en voeten krijgt. "Wat de staatssecretaris voor ogen staat, is nog niet duidelijk. Maar het moet in mijn ogen moet de nieuwe beleidskoers in ieder geval meer inhouden dan voldoen aan de norm." Maar ook dat levert de nodige vragen en dus keuzes op. "Gaan we bijvoorbeeld heel veel geld steken in het tenietdoen van de laatste tiende procent boven de norm of juist aan het meer in de breedte bereiken van gezondheidswinst? Kiezen we voor een programmatische aanpak door een doel neer te zetten en daar naartoe te werken of zetten we in op gebiedsgericht benaderingen? Het is belangrijk om deze zaken goed in de Omgevingswet te borgen".
Hoe valt gezondheid integraal mee te nemen in het beleid? "Om die vraag te beantwoorden is een heel andere insteek van gezondheid nodig", hield Machteld Huber, onderzoeker bij het Louis Bolk Instituut en van oorsprong huisarts, haar publiek voor. Volgens Huber gaat het erom systemen te leren creëren die een natuurlijke balans bevorderen. "Dus van gefocust op details naar een systeembenadering."Daarbij komt ook de vraag om de hoek kijken wat we onder gezondheid verstaan. In de ogen van Huber is dit in ieder geval meer dan ziektebestrijding. "Gezondheid is een toestand van compleet welbevinden."Maar zij plaatste hier direct een kanttekening bij. "Dat lijkt heel mooi, maar is in de praktijk niet praktisch. Met een complete toestand kun je niet werken, dat is niet te meten".
Huber heeft onderzoek verricht om te komen tot een andere, meer werkbare benadering van gezondheid. Dit leidde tot de aanbeveling gezondheid op te vatten als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen in het leven. "Hierin zit veerkracht", aldus Huber. "Het is geen definitie, maar een concept, een paraplubegrip zodat we ermee aan de gang kunnen." Mondiaal heeft deze benadering geleid tot enthousiaste reacties. Ook stakeholders die in een vervolgonderzoek zijn benaderd reageerden veelal positief. "Men gaf onder meer aan dat in het concept de mens centraal staat en niet de ziekte. Plus dat mensen zich hiermee in hun kracht voelen aangesproken." Maar er waren ook kritische reacties, bijvoorbeeld wat dit nu betekent voor vergoedingen. Een ander vond de benadering te individueel: alsof iemand zich dus maar moet aanpassen aan een rotsituatie. Dit bracht Huber tot de aanbeveling om gezondheid als middel mee te neen en niet als doel.
Uit het onderzoek kwamen maar liefst 556 gezondheidsindicatoren naar voren. Deze zijn ingedeeld in zes hoofddimensies:
Al met al concludeerde Huber dat het nieuwe concept heel positief is ontvangen, maar dat er ook aandachtspunten zijn. "Gezondheid wordt gezien als iets dat naast een ziekte kan bestaan. Daarom spreek ik over positieve gezondheid. Pijlers hiervoor zijn de zes dimensies, waarbij je voor ieder de vraag kunt stellen of er een terrein is waar je iets aan wilt doen. Zo ontstaat persoonlijk leiderschap ten aanzien van gezondheid. Mijn stip op de horizon is het ontwikkelen van veerkrachtige systemen die de gezondheid bevorderen. Ik praat over wat er binnen de mensen zelf gebeurt, maar daar hoort natuurlijk ook de omgeving bij. Daarbij gaat het erom de persoonlijke motivatie op te wekken om er iets aan te doen." Zij riep in dit licht op om kwaliteit van leven, het thema van de Nationale Milieudag 2014, veel integraler te benaderen. "Steeds meer organisaties willen vanuit de kracht van mensen werken in plaats van het centraal stellen van ziektes".
Leidt een betere leefomgeving tot een betere gezondheid? Die vraag stond centraal in de inleiding van Karien Stronks, hoogleraar Sociale Geneeskunde aan het AMC/UvA. Onderzoek van haar in krachtwijken maakt duidelijk dat die vraag weliswaar niet zo gemakkelijk is te beantwoorden, maar een ding staat volgens haar buiten kijf. "Ieder stapje om de maatschappelijke ladder levert een betere gezondheid".
Stronks memoreerde dat in 150 jaar een verdubbeling van de levensverwachting is bereikt. Tegenwoordig komt het merendeel van ziektes volgens haar voort individueel gedrag, maar daar plaatste zij direct een forse kanttekening bij. "Gedrag kunnen we niet los zien van de omgeving. Lagere sociaal-economische groepen gaan 6-7 jaar eerder dood".
Haar onderzoek in de zogeheten krachtwijken wijst uit dat er voldoende mogelijkheden zijn om de gezondheid te verbeteren via de leefomgeving. Daar staat tegenover dat de insteek van de wijkenaanpak niet gezondheidverbetering is, maar wonen, veiligheid, werken, leren en integreren. Maar ook daarin liggen gezondheidsrelaties. "Denk aan het aanpakken van de kwaliteit van de woning en van de publieke ruimte of aan het verbeteren van de sociale cohesie en veiligheid. Bovendien verbetert de mentale gezondheid bij het intensief aanpakken van wijken." Wat verder opvalt in haar onderzoek is dat het rookgedrag weliswaar stabiel bleef, maar dat de stijging van het aantal rokers in de achterstandswijken is gedempt.
Overigens is er nog weinig zicht op welke aspecten hebben geleid tot een mogelijke verbetering van de gezondheid in de wijken. "Laten we daarom vooral werkend leren door de investeringen in wijken te begeleiden met onderzoek." Maar hoewel nu nog een duidelijk bewijs ontbreekt, zijn er duidelijke aanwijzingen dat de wijkenaanpak inderdaad leidt tot gezondheidsverbetering. "Dit betekent dat er via investeringen in de leefomgeving veel mogelijkheden zijn om de gezondheid te verbeteren. Voorwaarde is wel dat de wijkaanpak wordt toegepast op grote schaal".
Stronks noemde het opmerkelijk dat het Sociaal Cultureel Planbureau negatief is over de wijkaanpak en zelfs spreekt over weggegooid geld. "Dit heeft ons aan het denken gezet. Wij hebben vooral naar gezondheid gekeken, het SCP naar de vijf thema's van Vogelaar. Persoonlijk denk ik dat de aandachtscomponent heel belangrijk is." Zij waarschuwde dit niet cynisch terzijde te schuiven. "Aandacht is blijkbaar iets wat belangrijk is voor mensen. Waarom zou je daar negatief over doen?".
Hugo Backx (PVG Nederland) liet gedecideerd weten dat een dorpsgezicht in ons land aanzienlijk beter wordt beschermd dan gezondheid. "Ruimtewetgeving biedt veel te weinig bescherming als het om gezondheid gaat".
Mario Bakker (DCMR) wees op het belang van klagen."Klachten van burgers zijn heel belangrijk. Vaak hebben veel meer mensen last. Wij communiceren erover en bedrijven vinden dat niet leuk. Dat nodigt uit tot een directe dialoog.".
Pi de Bruijn (De Architecten Cie) hield het publiek een vraag voor: "Wat is de riolering van nu?" Hij gaf zelf het antwoord: "Het opheffen ervan." Volgens de architect moeten we toe naar een circulaire economie. Voor de ruimtelijke inrichting betekent dit afstappen van de topdown aanpak. "We moeten mensen direct betrekken. Dan ontstaat er een explosie van concepten.".
Goriska van Cooten (Min. IenM/VWS) riep op verstedelijking te benaderen vanuit gezondheids- en welzijnsperspectief. Om hier handen en voeten aan te geven is het rijk gestart met het project Gezonde Verstedelijking.
Hans Huijbers (ZLTO) wees er op dat de drang naar intensieve menshouderij mondiaal toeneemt. Om in die context te zorgen voor een goede kwaliteit van leven, moeten we niet in tegenstellingen denken. "Juist door het opheffen van alle ge- en verboden kan de land- en tuinbouw opnieuw de drager worden van uw en mijn leven".
Marijke Orthel (Urban Pilots) gaf tot slot aan dat we de gezonde stad zelf kunnen maken. "Denk aan buurtmoestuinen. Dat zijn de nieuwe buurthuizen.".
Getekend door Wietske Jonker-ter Veld, VVM-lid
Jolande Sap |
Marcel van Raaij |
Marcel van Raaij |
Karien Stronks |
Machteld Huber |
Hugo Backx |
Mario Bakker |
Pi de Bruijn |
Goriska van Cooten |
Hans Huijbers |
Daniëlla Nijman |
Marijke Orthel |
Brigit Staatsen |
Marinette Mul |
Robert van Bommel |
Gert Woudenberg |
Fenna Grotter |
Henk Jans |
