Reflectie op Jaarcongres Relevant 2023  door VVM-lid Willem de Lange

Dinsdag (28 maart, red.) vond in Zwolle het jaarlijkse congres Relevant plaats, met als thema: 'Veilige en gezonde energietransitie'. Een boeiende en inspirerende dag voor, door en met tout externe veiligheid Nederland, met plenaire lezingen, een paneldiscussie en 21 parallelsessies.
Een overweldigende hoeveelheid informatie, met name over de komende energietransitie en de implicaties daarvan op het gebied van de externe veiligheid. Kort door de bocht: we gaan geleidelijk over naar een economie (vrijwel) zonder fossiele brandstoffen, waarbij waterstof één van de belangrijkste energiedragers wordt, en ammoniak¹ vermoedelijk een belangrijke intermediair in de waterstofketen. Waterstof zelf is namelijk zo licht en ongrijpbaar dat je het beter niet over al te lange afstand kunt vervoeren. 

De hoeveelheden waarmee het publiek om de oren geslagen werd gaan ieders voorstellingsvermogen te boven. Als over enkele decennia de benodigde waterstof inderdaad grotendeels in de vorm van ammoniak wordt aangevoerd (vooral over water en per spoor) zal dat leiden tot een toename aan transportbewegingen met een factor 20 tot 500 vergeleken met de huidige situatie. Terwijl we eigenlijk net bezig waren het transport van ammoniak te ontmoedigen en uit te faseren. Ammoniak (NH₃) is immers een giftige, bijtende stof die ook schadelijk is voor het milieu, hoewel er tot dusver relatief weinig ongelukken mee zijn gebeurd. Nog niet. Ik moet onwillekeurig denken aan het legendarische album "Ammonia Avenue" uit 1984 van The Alan Parson's Project.
En aan Hendrik Marsman…

Eén vraag uit het publiek is me nog het meest bijgebleven: "Moeten we eigenlijk wel het aanvoerpunt van Europa voor energie (willen) blijven?" Een terechte vraag, waar niet echt uitvoerig op werd ingegaan. De studies die worden gedaan naar het energiegebruik van de toekomst zijn voornamelijk gebaseerd op 'business as usual', oftewel als we geen fossiele grond- en brandstoffen meer hebben, blijven we hetzelfde doen maar dan op basis van andere stoffen zoals waterstof.
Het grote voordeel van die fossiele brandstoffen is nu juist dat ze relatief gemakkelijk, veilig en goedkoop over grote afstanden te vervoeren zijn, een olierampje hier en daar voor lief genomen.

Daarnaast valt er heel veel geld te verdienen aan de verwerking van die grondstoffen tot gespecialiseerde producten, waar havensteden als Rotterdam rijk mee zijn geworden.
Net zoals de landen waar die grondstoffen voor een habbekrats uit de grond worden gehaald. 'Geen gezeik iedereen rijk', om met wijlen Wim de Bie te spreken.
Bij de aanvoer van waterstof of waterstofdragende stoffen als ammoniak ligt het veel gecompliceerder. Het vervoer is duurder en heeft veel meer risico's. Bovendien is het weer omzetten van ammoniak in waterstof en stikstof (het 'kraken') een ingewikkeld proces dat veel energie kost, en het gevormde waterstof moet ook nog eens zeer zuiver zijn als het in een brandstofcel wordt gebruikt, een miniem spoortje ammoniak is zeer schadelijk. Deze technische hobbels kunnen misschien allemaal genomen worden, maar het blijft de vraag of het dat wel allemaal waard is. Net zoals je je af kunt vragen of Schiphol zo nodig het overstappunt moet zijn voor miljoenen reizigers die niets in Nederland te zoeken hebben behalve een cappuccino van 8 euro en een stel klompen uit de souvenirwinkel. Over verdienmodellen gesproken…

Tegelijk met de energietransitie is een andere paradigmaverschuiving nodig: energie moet zoveel mogelijk lokaal opgewekt en verbruikt worden! Ophouden met dat gesleep. Toegegeven, in sommige gebieden zijn relatief weinig energiebronnen beschikbaar, dus er zal altijd wat moeten worden geschoven, maar laten we het wel zoveel mogelijk beperken. Niet alleen in plaats, maar ook in tijd: we moeten af van vaste stroomprijzen, de prijs van elektriciteit moet afhangen van de beschikbaarheid. Zodat bedrijven de productie stil leggen niet omdat je het hen lief vraagt, maar omdat de productie onrendabel is vanwege de hoge kosten. De grootste energy gap zit immers in het grote verschil in vraag en aanbod in zomer en winter, iets wat je niet even met een paar batterijen alleen kunt oplossen. Gebruik van warmte-koude-opslag scheelt wel een slok op een borrel. Net zoals het stoppen met airconditioning werkend op fossiele brandstoffen, dat is echt dweilen met de kraan open. Vervang die stinkende, ronkende dieselgenerator door een paar zonnepanelen en het mes snijdt aan twee kanten. Het laagste energiefruit dat er nog hangt.

Over fruit gesproken: zoveel mogelijk groente en fruit van het seizoen eten helpt ook. Suikerfabrieken draaien alleen zolang er bieten aangevoerd worden (in 'de campagne'), dat principe kunt je ook elders toepassen. Laat energieslurpende processen als het smelten van ijzer en aluminium alleen plaatsvinden op het moment dat er een overmaat aan (groene) energie voorhanden is, in de zomer. Zet er een installatie naast die in de winter juist elektriciteit produceert, door het 'verbranden' (oxideren) van metalen die in de zomer weer opnieuw gesmolten kunnen worden. Metalen en metaaloxiden kunnen ook relatief goedkoop en veilig worden verscheept tussen het noordelijk en zuidelijk halfrond om de energy gap tussen zomer en winter te verkleinen. De energiedichtheid (verbrandingswaarde) van aluminium is 2,5 keer zo groot als die van diesel, om maar wat te noemen. Theoretisch is aluminium dus een veel veiliger, efficiënter en duurzamer energiedrager dan fossiele brandstoffen, waterstof of ammoniak. Maar goed, misschien draaf ik nu wat door. Als het echt rendabel was zou het al lang op grote schaal toegepast zijn.

You may say I'm a dreamer. But I'm not the only one.

1 *) Het gas ammoniak (NH₃) wordt in het Engels ammonia genoemd. In het Nederlands is ammonia een oplossing van ammoniak in water. Beide termen worden door elkaar gebruikt, hier gaat het om de zuivere stof, vaak als vloeistof (onder druk of bij temperaturen onder de -33°C). ^

Lees de PDF via LinkedIn

Willem de Lange

Willem de Lange is adviseur externe veiligheid bij Omgevingsdienst Groningen, lid van VVM sinds 2007 en actief in de VVM-sectie Externe Veiligheid.